اقتصاد زیارت، نقشه راه اقتصاد مشهد

امین عظیمی زاده | شهرآرانیوز؛ آمار‌ها نشان می‌دهد که اقتصاد زیارت می‌تواند سهم شایان توجهی در رونق اقتصاد مشهد ایفا کند. با این حال کم توجهی به این موضوع سبب شده است در عمل، بخش بزرگی از گردش مالی آن، نصیب کشور‌های دیگر شود. به گفته مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، چیزی بیش از ۴/۲ هزار میلیارد تومان، میزان گردش مالی سوغات خراسان رضوی است.

همچنین پیش از این هم، معاونت سرمایه گذاری اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، میزان سرمایه گذاری در طرح‌های گردشگری در حال ساخت استان و مشهد را ۵۰۰ هزار میلیارد ریال برآورد کرده بود؛ ارقامی که نشان دهنده جایگاه ویژه اقتصاد زیارت در مشهد است.

با این حال نبود نقشه راه مناسب برای استفاده از این ظرفیت و نبود ارتباط میان نهاد دانشگاه و سازمان‌های متولی خدمات زیارت و همچنین تعطیلی بسیاری از کسب وکار‌های حوزه گردشگری به دلیل بحران کرونا، موجب شده است نتوانیم از این ظرفیت به خوبی بهره ببریم.

همین مسئله سبب شد در دومین نشست تخصصی «اقتصاد زیارت و گردشگری در مشهد»، که به میزبانی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، برگزار شد، چالش‌ها و راهکار‌های موجود در این زمینه، با حضور جمعی از دانشگاهیان و کارگزاران اجرایی استان بررسی شود.

فرهنگ مبتنی بر زیارت

رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای اسلامی شهر مشهد در این نشست گفت: نگاهمان، کمی با نظرات معمول در حوزه گردشگری و اقتصاد مبتنی بر زیارت متفاوت است و پرسش اولیه ما باید این باشد که آیا می‌خواهیم از زائر کسب درآمد کنیم یا خیر؟ اصلا مواجهه ما با زائر چیست؟ اگر بخواهیم در شبکه مسائل شهر به این موضوع نگاه کنیم، به هیچ عنوان نباید از زائر توقع کسب درآمد داشته باشیم؛ در واقع مقصود این است که هدف غایی ما نه کسب درآمد، که دیگر موارد غیراقتصادی و تأکید بر نگاه فرهنگی است.

حجت الاسلام حسن منصوریان افزود: اگر از منظر منفعت شخصی به این موضوع نگاه کنیم، البته که کسب درآمد محوریت دارد، اما باید تلاش کرد که اقتصاد مبتنی بر زیارت را در مقوله‌های غیراقتصادی دید و از ظرفیت وجود زائر در مشهد برای دیگر مسائل استفاده کرد؛ به عنوان مثال به بحران‌های اجتماعی، فرهنگی و کلیت موارد غیراقتصادی توجه شود.

منصوریان بیان کرد: نسخه شفابخش این بحران‌ها نیز در فرهنگ زیارت است؛ زیرا فرهنگ مهربانی و میزبانی را در خود جای داده است و ترویج این فرهنگ به کاهش تنش میان شهروندان نیز کمک می‌کند.

وی ادامه داد: ما در حوزه زیرساخت‌های عمرانی، حمل ونقل و سایر مسائل فنی مثل زیباسازی شهری و فضای سبز مناسب عملکرد خوبی داشته ایم، اما باید توجه کرد این موارد ظاهر شهر ماست و زیر پوست این شهر به لحاظ فرهنگی و اجتماعی چیز دیگری می‌گذرد. ما معتقدیم راهکار برون رفت از بحران‌ها در گرو فرهنگ مبتنی بر زیارت است و نه اقتصاد مبتنی بر زیارت. فرهنگ مبتنی بر زیارت است که با خود مهربانی و میزبانی را می‌آورد.

متأسفانه صدور پروانه‌ها برای ساخت املاک نیز عمدتا در مناطق دور از حریم رضوی صورت می‌گیرد؛ لذا حرم مطهر در مهجوریت بوده و این مسئله محصول محوریت پیدا کردن نگاه اقتصادی است.

بحران آمار و چالش‌های هتلداری

در ادامه این نشست، بازرس هیئت مدیره جامعه هتلداران و رئیس کمیسیون بازرسی هتلداران استان خراسان رضوی نیز اذعان کرد: اگر بخواهیم از آغاز شکل گیری کرونا آنچه را تاکنون رخ داده است، بررسی کنیم، باید بگوییم یک تغییر رفتار شگفت انگیز را هم در میان سرمایه گذاران و هم در فرایند قبل و بعد از کرونا شاهد بوده ایم؛ به این معنا که بحران کرونا وضعیت خاصی را برای جامعه هتلداران ما ایجاد کرد که در پی آن، تعطیلی بسیاری از آن‌ها را شاهد بودیم و در کنار آن با تعدیل نیرو و رهسپار شدن نیرو‌های هتلداری به دیگر بخش‌های اقتصادی از جمله صنعت مواجه شدیم.

سید محمدرضا وزیرپوریزدی افزود: در همین شرایط متأسفانه به دلیل پیش بینی‌های نادرستی که صورت گرفت، از حدود ۲۰۰ هتلی که در مشهد فعال بودند، فقط ۳۵ هتل فعالیت خود را از سر گرفتند. برخی از این هتل‌ها دغدغه منابع انسانی خود را داشتند و نمی‌خواستند نیرو‌های مجربشان را از دست دهند و از طرف دیگر حمایت‌های دولتی نیز به شدت کاهش پیدا کرد. برخی دیگر نیز دغدغه سلامت میهمانانشان را داشتند و به همین دلیل در روند بازگشایی‌ها با کمی تأخیر ورود کردند.

وی بیان کرد: کرونا با همه چالش‌هایی که خلق کرد، یک امتحان بزرگ برای جامعه هتلداران ما نیز بود؛ زیرا در زمان رکود است که خیلی از تفاوت‌ها میان افراد توانمند و ناتوان مشخص می‌شود و صدالبته قدرت انعطاف کسب وکار‌های ما نیز با این ملاک سنجیده خواهد شد. منتها شرایط برای کشور ما بحرانی‌تر شد؛ زیرا این بحران در کنار تورم افسارگسیخته قرار گرفت و فشار بیشتری بر فعالان صنعت گردشگری وارد کرد. بنده و همکارانم در مجموع بازرسی‌هایی که انجام دادیم، به این تغییر رفتار‌ها پی بردیم.

بازرس هیئت مدیره جامعه هتلداران بیان کرد: اصلی‌ترین نقدی که ما به عنوان جامعه هتلداری مشهد به سازمان‌های متولی صنعت گردشگری داریم، دقیق نبودن آمار‌های این دسته از دستگاه هاست که متأسفانه در برخی موارد با نوعی اغراق نیز همراه است و نگاهی غیرواقع بینانه را به مخاطبان و جامعه هدف ما منتقل می‌کند؛ لذا تقاضای ما این است که هم نهاد دانشگاه و هم سازمان‌های دولتی با کار پژوهشی دقیق، آمار‌های مربوط را استخراج کنند.

مشکل ما این نیست که در مشهد یا استان، چه تعداد مرکز خدمات گردشگری وجود دارد؛ زیرا آن‌هایی که برای فعالیت خود پروانه و مجوز فعالیت دریافت کرده اند، مشخص هستند. مشکل ما این است که دقیق نمی‌دانیم از میان این جامعه گردشگری، چه تعدادی را برای چه زمینه خاصی نیاز داریم؛ درواقع نیازسنجی نشده و از سوی دیگر، متناسب با ظرفیت‌ها تقسیم بندی نشده است که در نتیجه آن، بحران منابع انسانی ایجاد می‌شود.

اقتصاد زیارت

عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی نیز درباره نقشه راه سرمایه گذاری شهر مشهد با تأکید بر اقتصاد زیارت گفت: از اوایل دهه ۹۰ مناقشه‌ای میان بافت تاریخی و دیگر بافت‌های شهری در مشهد شکل گرفت و همیشه این چالش وجود داشت که چطور می‌توان در کنار حفظ بافت تاریخی به پروژه‌های جدید شهری نیز پرداخت. سعید خدیوی افزود: فارغ از همه این مناقشات به نظر می‌رسد پرسش محوری ما این است که کدام پروژه‌های سرمایه گذاری را باید به سرانجام برسانیم تا محرک جذب ورود زائر به مشهد شود؟

همین پرسش است که نقشه راه سرمایه گذاری شهر مشهد را ترسیم می‌کند. آنچه برند شهر مشهد را دربرمی گیرد، موضوع زیارت و اقتصاد مبتنی بر گردشگری زیارت است. این نقشه راه سرمایه گذاری باید با تأکید بر الزامات اقتصاد زیارت تنظیم شود. وی تأکید کرد: در نهایت باید گفت هرگونه سرمایه گذاری در مشهد، نیازمند این است که به مقوله اقتصاد زیارت توجه ویژه‌ای شود.

در پایان این نشست، برخی از کارآفرینان صنعت گردشگری استان، دغدغه‌ها و نیاز‌های شغلی خود را با مسئولان مربوط در میان گذاشتند.